De kleur in de kerk is…
Het antependium (letterlijk: voorhangsel) is een onderdeel van de liturgische aankleding van de kerkdienst en komt voor in verschillende vormen en maten. Meestal is het een lap stof, maar soms is het van hout of metaal.
In de rooms- katholieke kerk worden antependia al eeuwenlang gebruikt om het altaar een extra uitstraling van heiligheid en gewijdheid te geven.
In de 16e eeuw werd het gebruik van tafel- en/of kanselkleden door de reformatie resoluut terzijde gelegd. In de calvinistische kerken zag men een antependium als overbodige luxe en versiering.
Terug van weggeweest
Onder invloed van de ‘liturgische beweging’ uit de jaren twintig van de twintigste eeuw kwam hier in calvinistische kerken geleidelijk aan verandering in. Er kwam meer aandacht voor het liturgische kerkjaar en de bijbehorende kleuren. Ook ontstond er aandacht voor symbolen en het gebruik van kleuren. Zo keerde het antependium terug, maar dan in een eigentijds jasje.
In de Open Hof kerk werd het tijd de kanselkleden, die meer dan 30 jaar dienst hebben gedaan, te vervangen door nieuwe. Hieronder kunt u meer lezen over de afbeeldingen die op de kleden zijn aangebracht.
Aalsmeer september 2023
Aan de kleur van de kleden die hangen of liggen of de stola, of toga heeft die de predikant draagt kun je in de kerk zien in welke periode van het kerkelijk jaar we ons bevinden.
WANNEER GROEN?
De kleur groen wordt in de kerk gebruikt voor de gewone zondagen door het jaar, alsmede voor de gewone weekdagen, kortom voor alle dagen dat er geen bijzondere kerkelijke feestdag of gedachtenis is. Voor de feestloze tijd dus. Het groene kleed wordt net na Pinksteren neergelegd en blijft tot aan de adventstijd.
Betekenis van GROEN
Groen is de kleur van de hoop en kan in de liturgie worden gezien als kleur van het toeleven, het toegroeien naar de eerstvolgende bijzondere feestdag of gedachtenis of het eeuwig leven.
Betekenis afbeelding
Nu we via de kleur weten in welke periode we ons van het kerkelijk jaar bevinden, kun je vervolgens kijken naar wat er op het kleed te zien is, wat er verbeeld wordt.
Iedereen mag vrij associëren op de afbeelding.
Wat wij zoal op het groene kleed zien is een levensboom waarin je ook een kruis kunt herkennen, met bladeren die de boom soms wel of soms niet aanraken.
Bomen spreken tot de verbeelding. Overal ter wereld komt dan ook boomsymboliek voor. Een levensboom staat in veel tradities symbool voor groei en ontwikkeling, vruchtbaarheid en onsterfelijkheid.
Eén van de bekendste bomen uit de christelijke traditie is de levensboom. We vinden hem terug in Genesis 2-3 en in de boeken Spreuken (3:18, 11:30,13:12,15:4) en Openbaring (2:7, 22:2,14,19). In kerkmuziek en kunst is deze boom vaak verbonden met Christus en zijn kruis.
Lied 547 –
Met de boom des levens, wegend op zijn rug
Droeg de Here Jezus Gode goede vrucht.
Worden er zoals gezegd in het groene tijdperk geen kerkelijke feesten gevierd, in het leven van alle dag zijn er wel feesten en momenten van rouw en verdriet. Dat zie je uitgebeeld in de verschillende bladeren. Een wit blad voor feestelijke momenten, blauwe voor de hoopvolle momenten groene voor de levende momenten. Ook zie je donkere randjes voor verdrietige dagen en gouden randjes die je doen denken aan de uitspraak: het was een dag met een gouden randje.
Een van de bladeren lijkt verdacht veel op een vogel, een duif.
De duif is het christelijke symbool voor de Heilige Geest, naar de woorden van Johannes de Doper: En Johannes getuigde: ‘Ik heb de Geest als een duif uit de hemel zien neerdalen, en hij bleef op hem rusten.’ (Johannes 1:32)
WANNEER ROOD?
Met Pinksteren gebruiken we rood, het is het feest van de Geest. En ook bij andere diensten waarin de zegen van God wordt gevraagd, zoals huwelijksdiensten, bij de bevestiging van ambtsdragers en in een overstapviering wordt de kleur rood gebruikt.
Betekenis van ROOD
Rood staat in de kerkelijke traditie voor vuur, liefde en bloed: het vuur van de Heilige Geest, de Liefde van God en het bloed van Christus en de martelaren.
Betekenis afbeelding
Nu we via de kleur weten in welke periode we ons van het kerkelijk jaar bevinden, kun je vervolgens kijken naar wat er op het kleed te zien is, wat er verbeeld wordt.
Iedereen mag vrij associëren op de afbeelding.
Wat wij zoal op de afbeelding zien zijn vier rollende tongen en/of vurige vlammen in verschillende kleuren. De vlammen en de tongen hebben niet eenzelfde vorm, ze zijn allemaal verschillend.
Vier staat in de Bijbel symbool voor de volledigheid in hetgeen geschapen is of ingesteld door God. Er zijn vier winden of windrichtingen, die uit de vier hoeken van de hemel komen, Jeremia 49:36. Er zijn vier hoeken van de aarde, Openbaring 20: 8. Het Nieuwe Testament telt vier evangeliën.
De afbeelding past bij wat in het Bijbelboek Handelingen staat over de uitstorting van de heilige Geest op de allereerste Pinksterdag. De leerlingen van Jezus waren bijeen in de bovenzaal en zij kregen plotseling tongen als van vuur op hun hoofden.
Het beeld van de Geest als een duif spreekt velen aan, het heeft iets liefelijks. Bij het beeld van de Geest als vuur is er soms toch wat aarzeling. Wat moet je met tongen als van vuur?
Vuur heeft eigenlijk twee gezichten. Vuur kan immers verteren, verbranden en vernietigen. Maar vuur heeft ook iets mysterieus. Starend in een kampvuur zie je vlammen die steeds wisselen van gedaante, je kunt ze niet blijven volgen, wel kun er heerlijk bij mijmeren, genieten van het vlammenspel en je koesteren aan de warmte.
Het vuur op de hoofden van de discipelen maakte hen enthousiast ze trokken de wereld in. En dan kun je denken aan de woorden van Johannes de Doper in Mattheus 3 vers 11 waarin hij zegt: Ik doop jullie met water ten teken van jullie nieuwe leven, maar hij die na mij komt iemand die meer vermag dan ik; ik ben zelfs niet goed genoeg om zijn sandalen voor hem te dragen. Hij zal jullie dopen met met de heilige Geest en met vuur;
Wie gedoopt zijn met het vuur van Jezus, spelen en genieten van Gods warmte en koesteren zich in zijn liefde. Gods grote daden verspreiden zich als een lopend vuurtje door de wereld.
Wij delen in het vuur
dat neerstrijkt op de hoofden,
de vonk die overspringt
op allen die geloven.
Lied 687 vers 2
WANNEER PAARS?
De kleur paars wordt in de kerkelijke traditie gebruikt voor de 40-dagentijd en de Adventstijd, twee perioden van inkeer en bezinning. Ook kan paars gebruikt worden een uitvaartdienst.
Betekenis van de kleur paars
Paars geldt als de kleur van boete en bezinning, van inkeer en daarmee ook van voorbereiding. Paars kan gezien worden als zwart waardoorheen het licht gloort.
Betekenis afbeelding
Nu we via de kleur weten in welke periode we ons van het kerkelijk jaar bevinden, kun je vervolgens kijken naar wat er op het kleed te zien is, wat er verbeeld wordt.
Iedereen mag vrij associëren op de afbeelding.
Wat wij zien op de afbeelding op het paarse kleed zijn een soort van stralen, wegen die het kruis en de kroon omringen.
Zowel de adventsperiode als de 40-dagentijd zijn perioden waarin gelovigen zich bezinnen en voorbereiden op dat wat komen gaat. Eigenlijk zijn ze op zoek…naar wat…
In de adventsperiode is die zoektocht gericht op het koningskind, op de Messias die de wereld vrede zal geven.
In de 40 dagentijd zoekt men naar de zin van het lijden, en wordt er nagedacht over de lijdensweg die Jezus moest gaan. Het oog is met name op Goede vrijdag gericht op het kruis.
Op de afbeelding zien we het kruis met daaronder de koningskroon, als verwijzing naar Matteüs 27:37 Boven zijn hoofd bevestigden ze de aanklacht, die luidde: Dit is Jezus, de koning van de Joden.
Bij de stralen/wegen
Iedereen zoekt U, jong of oud,
speurend langs allerlei wegen:
kronkelig, vreemd of recht, vertrouwd-
meester waar kom ik U tegen?….
…. Koning, uw rijk is zo nabij –
open mijn ogen en oren!
Onrustig is mijn hart in mij,
totdat het nieuw wordt geboren.
Daarom zoekt U elk mensenkind.
Zoek, herder, mij opdat ik vind
en steeds meer bij U zal horen.
Lied 837 vers 1 en 4
WANNEER WIT?
De kleur wit wordt gebruikt op de grote feesten van de kerk: Kerst, Pasen, en de vreugdetijd daarna, maar ook op Hemelvaart mag het witte kleed worden neergelegd.
Betekenis van de kleur wit
Wit staat in de kerkelijke traditie voor de zuiverheid, reinheid en onschuld, terwijl goud staat voor de overwinning, heerlijkheid en puurheid.
Betekenis afbeelding
Nu we via de kleur weten in welke periode we ons van het kerkelijk jaar bevinden, kun je vervolgens kijken naar wat er op het kleed te zien is, wat er verbeeld wordt.
Iedereen mag vrij associëren op de afbeelding.
Wat wij zoal in deze afbeelding zien is een groot rond middelpunt met daaromheen een lijnen spel van zowel rechte als gebogen lijnen. Is het de wereld, de zon, de maan een graf? Misschien wel alle vier? De rechte lijnen vormen een kruis en de gebogen lijnen lijken deels op wolken en deels op beschermende armen. Onder aan de afbeelding zie een beige kleur en boven aan een heldere kleur blauw. Alles is omlijnd met goud, de kleur van het goddelijke, de overwinning en de puurheid.
Met kerst vieren we dat het Christuskind in al zijn eenvoud en puurheid is neergedaald naar de wereld. Vanuit de wolken verschenen engelen om zijn komst aan de herders bekend te maken. Voortaan draait het om dit kind, hij zal het middelpunt van de wereld zijn. Een wereld die in donkerheid wandelt (zwarte gedeelte), maar die eens zijn heerlijkheid zal zien. Vanuit de vier windstreken, vanuit de hele wereld, zullen de mensen komen om hem te aanschouwen en te aanbidden.
Als we op Pasen naar het kleed kijken worden onze ogen opnieuw naar het midden getrokken. Wat we zien lijkt op een grafsteen. Wie goed kijkt ziet dat het zwart (van het lijden van Jezus) ook hier is omrand met goud. De kleur van de overwinning. Jezus is opgestaan! De dood is overwonnen! Een nieuwe dag breekt aan.
De zon wordt in de Bijbel gezien als overwinning op het kwaad, het donker, de nacht de dood. Als begin van een nieuwe morgen. De profeet Maleachi kondigt aan dat op de dag van de Heer, ‘de zon van gerechtigheid opgaat voor hen die zijn naam vrezen’.
Jezus zal heersen waar de zon, Laat love al wat adem heeft
gaat om de grote aarde om de koning die ons alles geeft
de maan zijn lichte banen trekt, o aarde om dit nieuw begin
zover het verste land zich strekt. Stem met het lied de engelen in.
(lied 871)